Лесу не бывае без дрэў: адмысловец адказвае на пытанні з сацсетак. Частка 1

Леў Фёдаравіч — спецыяліст па лясной гаспадарцы і нацыянальны прадстаўнік FSC ў Беларусі. Гэта чалавек, які прасоўвае сертыфікацыю FSC, займаецца яе развіццём і разам з калегамі навучае арганізацыі карыстацца яе прынцыпамі.

FSC — міжнародная некамерцыйная арганізацыя, для якой каштоўнасцю з’яўляецца ўстойлівае выкарыстанне лясоў, а таксама ўдзел насельніцтва ў кіраўніцтве лясамі. Яе значок лічыцца знакам якасці, але атрымаць яго можна толькі пасля сертыфікацыі.

У Беларусі сертыфікавана 94,2% усіх лясоў.

Невялікаму дрэву можа быць сотня гадоў

Дзе ўсе дрэвы старэйшыя за 200 гадоў?

«Яны ёсць. Акадэмія навук нават займалася два гады запар вылучэннем патэнцыйных помнікаў прыроды. Яны ўлічвалі не ўсё, што буйнога памеру (карту гэтых дрэў можна паглядзець тут).

Цікава, што не заўсёды дрэвы вялікага ўзросту выглядаюць буйнымі. Усё залежыць ад умоў вырастання: на балоце невялікаму дрэву можа быць 200-300 гадоў.

У Негарэльскім лясгасе я сустракаў хвоі вышынёй 7-8 метраў і дыяметрам менш за 15 сантыметраў, якім было па 150-180 гадоў. Самага вялікага дуба Беларусі – дубу-патрыярху – усяго 350 гадоў. Часцяком узрост вызначыць складана: напрыклад, расліны зрастаюцца. Да таго ж трэба ўспомніць, што ў нас цяпер каля 40% лясістасці, а пасля вайны было ўсяго 20%. І з гэтых 20% было мала спелага і буйнога лесу – яго секлі у час індустрыялізацыі.

А для мяне як для чалавека, які любіць лес, істотна важней само насаджэнне, чым яго ўзрост. Бо асобна ўзятае дрэва нестабільна без свайго наваколля».

Сякуць там, куды лёгка дабрацца

Навошта лясы так па-варварску выразаюцца (хоць гэта і так ясна)?

«Не ведаю, што маецца на ўвазе, але калі плошчу лесасекі, то нядаўна былі забароненыя суцэльныя высечкі (калі высякаюць ўвесь участак лесу цалкам — рэд.) на асабліва ахоўных прыродных тэрыторыях. На астатніх тэрыторыях у Беларусі плошча суцэльных высечак прыкметна менш, чым у некаторых суседніх краінах.

Калі маецца на ўвазе аб’ём нарыхтоўкі, то судзіць можна толькі па справаздачах Мінлясгаса і лясгасаў: усё адно яны высякаюць на 10-15% менш, чым складае штогадовы прырост. Іншая справа, што яны сякуць тое, што лёгка даступна і не дасякаюць цяжкадаступныя.

У FSC ёсць паняцце неспусташальнага лесакарыстання — трэба, каб вырубкі не перавышалі штогадовы прырост у суме за 5-10 гадоў. Варта прымаць да ўвагі ў тым ліку высекі праз караеда ці бураломаў».

Рэдкія расліны вырошчваць можна, але не ў лесе

Ці можна ўзяць пару гакаў зямлі для вырошчвання рэдкіх відаў дрэў?

«Для гэтага можна ўзяць у арэнду пад фермерскую гаспадарку зямлі сельгас карыстання або якія выйшлі з яго, а на іх стварыць гадавальнік драўняных раслін.

У лясным фондзе звяртаюць вялікую ўвагу на такія паняцці, як інвазіўны, чужародны і агрэсіўны чужародны від. Таму трэба быць асцярожнымі з рэдкімі відамі дрэваў — часцяком гэта не карэнныя для Беларусі віды “.

Чытайце таксама: «Лес — гэта не радовішча бярвення». Навошта ў Беларусі будуюць лясныя дарогі

Выкідваюць смецце — зрабіце здымак нумароў і твару

Як можна надаваць нядобраму чалавеку, які выкідвае ў лес яблыкі, цэглу, будаўнічы і іншы хлам? Што рабіць і куды звяртацца, калі чалавек вывальвае смецце на вачах? А калі за руку не злавілі, атрымліваецца, то і не вінаваты?

«Надаваць нікому не варта— за гэта ёсць адміністрацыйная адказнасць. Як паступае Мінлясгас? Цяпер на крытычных кропках размяшчаюць схаваныя фотапасткі, і яны ўсё папулярней для выкарыстання ў такіх месцах.

У вас ёсць два варыянты. Першы — паведаміць у бліжэйшае лясніцтва пра тое, што гэта доўгатэрміновая тэндэнцыя. Другі — калі гэта адбываецца ў вас на вачах, то зафіксаваць на фота ці відэа, пажадана з нумарам аўтамабіля або з асобай, што ажыццяўляе дзеянні і звярнуцца з гэтым у лясніцтва. А яны складуць пратакол і разам з міліцыяй вырашаць пытанне».

«Падобна на занядбалую сельскагаспадарчую зямлю»

Ці можа лічыць лесам мясцовасць без дрэў? Ці мае значэнне ўзрост і рост дрэў для таго, каб гэтую мясцовасць прызналі лесам, а не тэрыторыяй з дрэвамі?

Не, нельга: адным з асноўных кампанентаў лесу з’яўляюцца дрэвы. Але вось мясцовасць з дрэвамі не заўсёды называюць лесам. Леў Фёдаравіч тлумачыць:

«У нас ёсць паняцце лясных культур: гэта калі ствараецца насаджэнне пасля суцэльнай высечкі або стыхійных з’яў. Яно не з’яўляецца лесам, пакуль лясныя культуры не падраслі і не прайшлі тэхнічнае прыманне ў залежнасці ад якасці выраслага матэрыялу».

Пытайце пра дзялянкі з мяшанымі культурамі

Як хутка ўзнаўляюцца лясы? Ці праводзіцца ў нас для гэтага высадка дрэў?

«У нацыянальным заканадаўстве пазначана, што лес павінен быць адноўлены на працягу трох гадоў. А калі дзялянка была пад натуральнае вырошчванне, то там ужо пасля высечкі ёсць нейкі падрост.

Калі планавалі штучнае аднаўленне, то на працягу трох гадоў павінны быць створаны лясныя культуры (пасаджаныя маленькія дрэвы —* рэд.*). Часцяком у Беларусі з гэтым праблем няма — ствараюць у той жа год ці на наступны.

Тым больш, стала папулярнай акцыя «Адновім лесу разам», якая праходзіць у лясгасах. Калі чалавек хоча аднаўляць лес, то я ў першую чаргу рэкамендую FSC-сертыфікаваныя лясгасы, як тыя, у якіх ёсць магчымасць праверыць адказнасць лесакіраўніцтва.

Раю прасіць у лясгаса дзялянкі, дзе можна ствараць мяшаныя лясныя культуры з розных парод, каб пасля гэта выглядала, як натуральны лес. Калі будзе попыт — павялічыцца і прапанова».

Калі высечаны лес быў мяшаным, то што садзяць на месцы высечкі?

«У нас лесааднаўлення праходзіць на тыпалагічнай аснове — гэта значыць склад лесу выбіраюць у залежнасці ад тыпу глебы. Але ў Беларусі амаль не бывае, каб адзін тып глебы падыходзіў толькі адной пародзе. Амаль усюды можна стварыць мяшаныя пасадкі, нават у лішайнікавы хвойнік можна дадаць бярозу».

Лясгасам нявыгадна секчы прыдарожныя палосы

Ці працягваюць высякаць прыдарожныя лесапалосы? Калі так, то з якіх прычын?

«У прыдарожных палосах суцэльныя рубкі галоўнага карыстання забароненыя, але ёсць іншыя віды высечак. Могуць прызначыць суцэльную санітарную высечку, калі насаджэнне церпіць ад шкоднікаў ці якой-небудзь хваробы.

Або высечку перафармаванне і абнаўлення — гэтыя два віды выкарыстоўваюцца там, дзе высечкі галоўнага карыстання забароненыя. У тым ліку ў прыдарожных лясах або ўздоўж водных аб’ектаў. Асноўная мэта — не нарыхтоўка драўніны, а абнаўленне лесу, які паступова перастаў выконваць ахоўныя функцыі.

Праводзіць там забароненыя высечкі лясгасам абсалютна нецікава — гэта репутацыйная рызыка і нізкая якасць драўніны».

Калі лес важны для мясцовага таварыства — спрабуйце яго адстаяць

Пытанне пра пазбаўленае грыбоў насельніцтва: цяпер вельмі актыўна высякаюць лес (у прыватнасці каля вёсак Засценак і Слабодкі) — чаму? Народу ўжо схадзіць няма куды. Усю вясну, восень, лета два трактары пілавалі і складалі бярвёны.

«Трэба звярнуцца ў лясніцтва. Праўда, гэта не верне высечаныя дрэвы. Але ў FSC адным з краевугольных камянёў з’яўляецца ўключэнне мясцовых таварыстваў пры планаванні мерапрыемстваў.

І тут мясцовым таварыстам трэба самім стаць актыўнымі: звяртацца ў лясніцтва ці лясгасы, пісьмова альбо вусна. Калі ёсць лясы, якія крытычна важныя для мясцовых — трэба гэта пазначаць і, магчыма, атрымаецца іх адстаяць.

Пры правядзенні лесаўпарадкавання і аўдыту гэтай інфармацыі нададуць дадатковую ўвагу: магчыма, выйдзе ўнесці гэтыя лясы ў пералік лясоў высокай прыродаахоўнай каштоўнасці».

Па дрэве на метр — гэта дрэнны лес

У якім лесе ў Беларусі больш за ўсё дрэў?

«Мне падабаецца гэтае пытанне, спачатку пасмяяўся. Але калі глядзець з пункту гледжання біяразнастайнасці або каштоўнасці розных відаў лясоў, то можна расказаць пра адну практыку.

Быў час, калі лясныя насаджэнні ў Беларусі ствараліся культурамі высокай шчыльнасці, парадку 10-12 тысяч дрэў на гектар. Гэта значыць, што адно дрэва прыходзілася на 1 м2.

І да гэтага часу захаваліся тыя лясы, якія ня прарэдзілі падчас высечак дагляду. Гэта не натуральны лес, там зацяненне і высокая канкурэнцыя — выглядае жахліва. Падобна хутчэй на занядбалую сельскагаспадарчую зямлю.

Вялікая колькасць дрэў — не самая падыходзячая характарыстыка для добрага лесу. Напрыклад, многія імкнуцца ствараць дрэвастой рознага ўзросту і парод. Сертыфікацыя FSC рэкамендуе наогул выкарыстоўваць натуральнае аднаўленне лесу».

Калі заблукаў у лесе — можна ісці ў любы бок

Што рабіць, калі заблудзіўся ў лесе, а мох расце з усіх бакоў?

«Лепш заблукацт ў сертыфікаваным лесе — верагодна, будзе лягчэй выбрацца, таму што там больш высокі ўзровень вядзення лясной гаспадаркі…

А калі сур’ёзна, то ў нас у лясах вельмі развітая квартальная сетка. Яна бывае з старанамі 500 на 500 метраў і кварталамі плошчай 25 гектар, альбо кіламетр на кіламетр з плошчай 100 гектар.

Заблукаўшы, можна рухацца ў любым накірунку, каб выйсці на квартальную сетку. Потым — па квартальнай сетцы да яе перасячэння. Калі лясную гаспадарку вядуць добра, то на скрыжаванні павінен стаяць квартальны слуп з бетону ці дрэва недзе метр у вышыню.

Яго счэсы, або грані, строга арыентаваныя з захаду на поўдзень і з поўначы на ​​ўсход. Бакі свету можна вызначыць па нумарацыі: яна ўзрастае з захаду на ўсход па парадку, і прасекі ідуць у тых жа напрамках. Калі з аднаго боку 27, а з другога 28, то 27-ы — на захадзе. Калі з адной 27, а з другога 45, то 27 на поўначы, а 45 на поўдні».

Нельга бясплатна ўзяць і пабудаваць дом

Чаму нельга пайсці ў лес, зрубіць хату і жыць у ёй далёка ад сістэмы?

“Ну не ведаю. Напрыклад, таму што лес на пні – гэта ўласнасць дзяржавы…»

Паводле непацверджаных дадзеных, на кожнага жыхара РБ можна выпісаць раз у дваццаць гадоў 80м3 лесу (дзялянка пад высечку ці нешта накшталт таго). Калі гэта так, то як выглядае працэдура звароту? Гэта лясніцтва або адміністрацыя раёна вырашае?

«Ніколі з такім не сутыкаўся. Фізічным асобам могуць выдзяляць лес для ліквідацыі наступстваў стыхійных бедстваў — умоўна кажучы, калі дом быў разбураны ветрам або згарэў. Лес выдзяляе выканкам, а атрымліваць яго трэба ў лясгасе, можна саманарыхтоўкай. Але калі хто-небудзь хоча проста пабудаваць дом — трэба звяртацца ў лясніцтва і купляць па прэйскуранту».

Выжары лесу выкарыстоўвалі для аднаўлення, але даўно

Колькі можна спаліць гектараў лесу, каб за гэта не было штрафу?

«Ніколькі, паліць лес нельга і за гэта ёсць адміністрацыйная адказнасць — штрафы. Акрамя таго, лес — месца пражывання для жывых істот, і пры спальванні знішчаецца не толькі сухая расліннасць.

Так, калісьці выжары выкарыстоўвалі для больш эфектыўнага аднаўлення лесу, але гэта было даўно і ўжо не выкарыстоўваецца ў нас. З іншага боку, спальванне выкарыстоўваюць для ачысткі лесасек, але гэта робяць прафесіяналы і яны паляць не лес, а пасечаныя астаткі (рэшткі сукоў пасля высечкі — рэд.)».

##Лясы падзяляюць на эканамічныя і прыродаахоўныя

Чаму няма лясоў, а толькі нарыхтоўчыя лесапасадкі?

«У Беларусі большасць лясоў з’явілася з лясных культур, пасаджаных радамі, з адной пароды. З цягам часу яны ўсе сталі паўнавартасным лясным асяроддзем.

Гэта можна патлумачыць, выкарыстоўваючы дынаміку лясістасці краіны. Пасля Другой сусветнай вайны лясістасць складала каля 20%. Прычына не толькі ў вайне, але і папярэдняй індустрыялізацыі.

Было прынята рашэнне аднаўляць долю да дарэвалюцыйнага ўзроўню – больш за 40%. Але пры 20% лясістасці натуральнае аднаўленне працуе не надта добра. Таму аднаўлялі, ствараючы лясныя культуры на сельскагаспадарчых землях або выпрацаваных тарфяніках.

Не варта забываць: першапачаткова лясы стваралі для нарыхтоўкі, каб знізіць нагрузку на іншыя, якія мы хочам захаваць. Ва ўсім свеце лясы падзяляюць на эканамічныя і прыродаахоўныя.

Але я не кажу, што ўсе лясы ў Беларусі трэба секчы. FSC патрабуе вылучаць рэпрэзентатыўныя ўчасткі і лясы высокай прыродаахоўнай каштоўнасці нават у эканамічных лясах, паводле новаму стандарту FSC — не менш за 10% іх плошчы. Яны змогуць стаць стараўзроставымі лясамі па 200-300 гадоў, у залежнасці ад пароды».

Звязацца са спікерам можна праз яго кантакты на сайце FSC

---

Загалоўны здымак: Xiao Jiayan

Перадрук матэрыялаў Багны магчымы толькі з пісьмовага дазволу рэдакцыі

Публікацыя фінансуецца Шведскім агенцтвам па міжнародным развіцці і супрацоўніцтве «Сіда». Сіда не абавязкова падзяляе меркаванне, выказанае ў гэтым матэрыяле. Адказнасць за яго змест цалкам ускладаецца на ГА «Багна»