Аддаць прыродзе тое, што пазычалі. Досвед вяртання выпрацаваных тарфянікаў у лясны фонд вывучалі ў Рагачове

У лясны фонд лясгасаў Гомельскага лесагаспадарчага аб’яднання агулам перадалі больш як 19 тысячаў гектараў выпрацаваных тарфянікаў. Такія масівы ёсць практычна ў кожным лясгасе. Адны з найбольшых плошчаў былых торфараспрацовак знаходзяцца менавіта ў Рагачоўскім лясгасе.

Саджаць ці зарошчваць?

Асноўны масіў, які Рагачоўскі лясгас атрымаў ад былога торфапрадпрыемства «Беліцкае», месціцца ў паўднёва-ўсходняй частцы Рагачоўскага лясніцтва. Перадавалі яго ад пачатку 2000-х гадоў і да 2005-га года. Агульная плошча — 741 гектар. З яе пакрытая лесам на цяперашні момант складае 338,5 га. А 277 га — гэта балоты.

Спецыфічны рэльеф гэтага масіва — ухіл ідзе ад ускрайкаў да цэнтра, дзе праходзіць магістральны меліярацыйны канал. Паўз яго ў выніку збору вільгаці тэрыторыі ў асноўным забалочаныя. Як распавёў, адкрываючы семінар, загадчык лабараторыі праблем глебазнаўства і рэабілітацыі антрапагенна парушаных лясных земляў Інстытуту лесу Мікалай Булка, сярэдняя рэшткавая таўшчыня торфу на гэтым масіве каля 2,5 метраў, але на ўскрайках, бліжэй да сельскагаспадарчых палеткаў яна значна меншая — усяго 0,2-0,3 м.

Гэта перадвызначыла і стратэгію выкарыстання гэтых участкаў лясгасам. У адрозненне ад некаторых іншых, якія дакладна выконвалі загады зверху саджаць на такіх участках лясныя культуры, ды яшчэ і так званых гаспадарча-каштоўных пародаў, рагачоўцы не пабаяліся даверыць справу аднаўлення знявечанага чалавекам балота самой прыродзе. Большая частка тут была пакінутая пад натуральнае лесааднаўленне. І ў выніку сфармаваныя нармальныя насаджэнні бярозы з асінай ды некаторымі іншымі пародамі дрэваў і вербавым падлескам, якія ўжо цалкам выконваюць свае экалагічныя функцыі.

Любы лесавод ведае такое паняцце, як пароды-піянеры. Гэта тыя дрэвы, якія першымі засвойваюць і бязлесныя, і не надта ўрадлівыя ўчасткі. І бяроза — як раз з іх ліку. Справа ў тым, што, паводле сцвярджэння загадчыка сектара маніторынгу расліннага свету Інстытуту эксперыментальнай батанікі НАН, кандыдата біялагічных навукаў Аляксандра Судніка, які праводзіў маніторынг перададзеных лясгасам тарфянікаў у некалькіх абласцях Беларусі, найбольш урадлівы пласт торфу на такіх масівах зняты падчас распрацоўкі радовішча. Тыя ж пласты, што засталіся, маюць нізкую ўрадлівасць і высокую кіслотнасць. Высаджваць на іх патрабавальныя да глебавых умоваў дуб ці елку можа быць сабе даражэй. Бяроза ж — аптымальны варыянт. Тым больш, калі яна расце сама і на яе пасадку і догляд не марнуюцца бюджэтныя грошы.

Але ж не ўсюды магчыма дамагчыся фармавання патрэбнага насаджэння шляхам натуральнага зарошчвання. Гэта апраўдана там, дзе могуць адбыцца падтапленні ці наадварот рэзкія недахопы вільгаці. Там аддаць усё наводкуп прыродзе — найлепш. На больш высокіх ўчастках паўз ускрайкі апісваемага масіву, на мяжы з сельгаспалеткамі, рагачоўцы высадзілі бярозу ў выглядзе лясных культур. Тут таўшчыня тарфянога слою ўсяго 0,3-0,5 м. І бяроза тут сябе адчувае вельмі добра. Невыключана, што пасля абароту высечкі гэтага не вельмі патрабавальнага да глебавага багацця дрэва, якое за час свайго жыцця павялічыць гумусаўтрыманне ў глебе, там будзе сэнс разводзіць і іншыя пароды дрэваў.

Бабры — як галоўныя пажарнікі

Важнай тэмай, якая закраналася падчас семінару, сталі супрацьпажарныя захады на перададзеных лясгасу тарфяніках. Як распавядаў галоўны ляснічы Рагачоўскага лясгасу Уладзімір Астапенка, у ранейшыя гады, калі супрацьпажарная тэхніка лясгасаў абмяжоўвалася пажарнай машынай, ранцавымі апырсквальнікамі і рыдлёўкамі, тарфяныя пажары на перададзеных тэрыторыях прыносілі шмат клопату. Леснікі літаральна днявалі і ночылі на тарфяніках. Цяпер жа, улічваючы наяўнасць у гэтым масіве натуральных вадаёмаў — канала і адмыслова створаных супрацьпажарных вадаёмаў — і забяспечанасць лясгаса помпамі, якія могуць выпампоўваць ваду нават з глею і твані і пампаваць яе на значныя адлегласці, барацьба з пажарамі значна палегчылася.

Акрамя гэтага, важнымі падаюцца словы Уладзіміра Астапенкі: «Тут бабёр — наш сябар!». І сапраўды, бабры ў сухія гады падтрымліваюць узровень вады ў вадаёмах на досыць высокім узроўні. Адпаведна, увільготніваюцца і прылеглыя тарфяныя масівы, што паніжае рызыку ўзнікнення пажараў.

Адзін з участкаў, наведаных удзельнікамі семінара, папросту петарвораны ў малаглыбінны вадаём. Вырошчваць тут лес немэтазгодна, бо тэрыторыя часта падтопліваецца.

Таму лясгас збудаваў дамбу, шлюз і рэгулюе ўзровень вады ў вадаёме. А ён, у сваю чаргу, ператварыўся ў сапраўднае птушынае раздолле.

Нават у канцы кастрычніка на воднай гладзі плавалі лебедзі. Побач гняздуюцца журавы. А ўжо розных відаў качак у адпаведны сезон проста не злічыць. Такі спосаб выкарыстання выпрацаванага тарфяніка і з экалагічнага гледзішча мае толькі плюсы, і з супрацьпажарнага.

Падчас абмеркавання ўбачанага ўсе ўдзельнікі семінара былі згодныя з той тактыкай засваення выпрацаваных тарфянікаў, якую абралі ў Рагачоўскім лясгасе. На жаль, як стала зразумела з размоваў з прадстаўнікамі іншых лесагаспадарчых установаў рэгіёна, шмат дзе на выпрацаваных тарфяніках спрабавалі ствараць лясныя культуры дуба ці нават елкі. У выніку і лесанасаджэнняў належнага складу не атрымалі, і нажылі сабе праблемы з апраўданнем выдаткаваных бюджэтных сродкаў.

Інвазіўныя журавіны і зношаная меліярацыя

У прэзентацыях навукоўцаў разгледзелі і досвед выкарыстання тарфянікаў у іншых абласцях Беларусі. На кожным участку маюцца свае праблемныя пытанні, але агульны падыход прыкладна аднолькавы — натуральнае зарошчванне лесам, забалочванне, у месцах, дзе маюцца ўмовы — стварэнне лясных культураў пародаў-піянераў — бярозы (найлепш — пушыстай) і альхі чорнай. Сутыкнуліся навукоўцы і з досыць спецыфічнымі праблемамі. Напрыклад, у адным з лясгасаў на перададзены забалочаны тарфянік з размешчанай паблізу плантацыі перакінуліся буйнаплодныя журавіны, якія паводзяць сябе даволі агрэсіўна. Не выключана, што ў флоры краіны з’явіцца чарговы інтрадуцэт, які стане інвазіўным. Праблемай таксама з’яўляюцца меліярацыйныя сістэмы, якія перадаюцца на баланс лясгасаў разам з тэрыторыямі. У большасці выпадкаў яны амаль цалкам страцілі сваю водарэгулюючую ролю і ў 70%, паводле словаў Мікалая Булкі, падлягаюць спісанню, бо аднавіць іх найчасцей немагчыма. У той жа час, як адзначыў Аляксандр Суднік, лясгасы маюць права не прымаць у свой склад выпрацаваныя тарфянікі, пакуль торфапрадпрыемствы не выканаюць рэнатуралізацыю гэтых земляў.

Канчатковыя ж рэкамендацыі навукоўцаў па выкарыстанні былых торфараспрацовак у лясным фондзе будуць дадзеныя пасля заканчэння праекта абследавання, інвентарызацыі і навуковых разлікаў па кожным участку. Гэта адбудзецца не раней 2021-га года.

Перадрук матэрыялаў «Багны» магчымы толькі з пісьмовага дазволу рэдакцыі.

Публікацыя фінансуецца Шведскім агенцтвам па міжнародным развіцці і супрацоўніцтве «Сіда». «Сіда» неабавязкова падзяляе меркаванне, выказанае ў гэтым матэрыяле. Адказнасць за яго змест цалкам ускладаецца на ГА «Багна».